Ε, ναι, λοιπόν! Θα μιλήσουμε για αυτή όσο περισσότερο χρειαστεί. Γιατί; Γιατί σε μία εποχή που η βία και η ψυχολογική πίεση έχει γεμίσει τις οθόνες μας, τις γειτονιές μας, τα σχολεία, ακόμα και τους χώρους εργασίας μας, οφείλουμε να δούμε μια άβολη κοινωνική αλήθεια κατάματα:

Η έλλειψη ενσυναίσθησης και ο άκρατος ανταγωνισμός όχι μόνο δημιουργούν ακραία φαινόμενα στις καθημερινές μας σχέσεις, αλλά μάς στερούν και ένα κομμάτι της ανθρωπιάς μας.

Ας δούμε πώς μπορούμε να την αναπτύξουμε, ώστε να χτίσουμε υγιείς επαφές με βάση τον σεβασμό, την κατανόηση και την αυτογνωσία.

Τι ακριβώς είναι η ενσυναίσθηση;

Η ενσυναίσθηση, μετάφραση του αγγλικού όρου “empathy”, χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον ψυχολόγο Carl Rogers το 1951. Η λέξη αυτή υποδηλώνει την επέκταση της αίσθησης του ατόμου πέρα από τον εαυτό του και ορίστηκε ως η ικανότητα να μπορεί κανείς να βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του άλλου.

Πώς; Με το να ενεργοποιήσει μέσα του μηχανισμούς ταύτισης που του επιτρέπουν να βλέπει μια κατάσταση μέσα από το πρίσμα του συνομιλητή του.

Ζωή χωρίς ενσυναίσθηση, λειψή ζωή…

Χωρίς ενσυναίσθηση, η προσωπική μας δύναμη μπορεί να μας απομονώσει. Να μας σκληρύνει στον υπέρτατο βαθμό. Να διώξει μακριά μας πρόσωπα και εμπειρίες που έχουν έρθει στη ζωή μας για να την κάνουν πιο πλούσια, πιο γεμάτη, πιο ενδιαφέρουσα.

Ωστόσο, παραμονεύουν και άλλοι μεγάλοι κίνδυνοι όταν χάσουμε την ικανότητα ενσυναίσθησης:

• Να γίνουμε το επίκεντρο μιας ναρκισσιστικής “αγάπης” προς τον εαυτό μας που ισοπεδώνει τα πάντα στο διάβα της.
• Να γίνουμε σκληροί και απότομοι, αυστηροί κριτές των γύρω μας, χωρίς να βλέπουμε τα λάθη μας.
• Να μας εγκαταλείψουν άνθρωποι που κάποτε μας στήριζαν και μας αγαπούσαν, αφού δεν μπορούμε να αφουγκραστούμε τις συναισθηματικές τους ανάγκες.
• Να παγιδευτούμε στους 4 τοίχους της δικής μας και μόνο οπτικής, αδυνατώντας να κατανοήσουμε σε βάθος το σύνολο του κόσμου που μας περιβάλλει.
• Να γίνουμε ρηχοί και άκαμπτοι, χωρίς να νιώθουμε πληρότητα στη συναισθηματική μας ζωή. Ο θυμός και η έλλειψη ενδιαφέροντος θα αρχίσουν να συσσωρεύονται και να ζητούν εκτόνωση.

Μια επιλογή ζωής, όχι μια μεμονωμένη συμπεριφορά

Το να ανοίξουμε δρόμο μέσω της ενεργητικής ακρόασης για ειλικρινή αλληλεπίδραση με τους άλλους δεν είναι απλώς ένα ακόμα skill που το χρησιμοποιούμε επιλεκτικά, μόνο όταν μας συμφέρει. Αντίθετα, είναι ένας συνολικός τρόπος αντίληψης της ζωής μας. Μιας ζωής που δεν  φοβάται να αναμετρηθεί με το διαφορετικό που «απειλεί» τις σιγουριές που είχαμε χτίσει στο «άνετο καβούκι μας».

Μιας ζωής που μας εμπνέει να πάμε στα μισά του δρόμου και να συναντήσουμε τον συνάνθρωπό μας, αναγνωρίζοντας ότι η δική του οπτική, ο δικός του πόνος και χαρά, έχουν την ίδια αξία, γιατί είμαστε και οι δύο ισότιμα πρόσωπα.

Και αν η mainstream τάση προωθεί τη διαφορετικότητα αφ’ εαυτής, ως ευπώλητη ποιότητα, η ενσυναίσθηση μάς αντιπροτείνει:

Μπορούμε να είμαστε διαφορετικοί,
χωρίς να είμαστε ξένοι.

«Εν – συν – αισθάνομαι» σημαίνει πως δεν περιμένουμε να περάσουμε μέσα από το ποτάμι της ζωής αλώβητοι, αλλά ότι τολμάμε να τη βιώσουμε σε βαθιά ψυχική ενότητα με τους συνανθρώπους μας. Ακόμα και αν αυτό, πολλές φορές, μας βγάζει έξω από τη ζώνη της προσωπικής μας άνεσης.

Η συμπάθεια μόνο δεν αρκεί…

Σε αντίθεση με την ενσυναίσθηση, η συμπάθεια είναι πολύ πιο επιφανειακή και, δυστυχώς, τείνει να υπερτονίζει τη δική μας υπεροχή έναντι των άλλων, όσο και αν αυτό δύσκολα θα το παραδεχόμασταν.

Η συμπάθεια δε μας καλεί να σκάψουμε βαθιά μέσα μας να βρούμε τα σημεία ταύτισής μας με τον άλλο. Ούτε μας σπρώχνει ως προσωπικότητες να κάνουμε την υπέρβαση από «τη συμβουλή υπεροχής» στο «είμαι εδώ μαζί σου στα δύσκολα, γιατί σε νιώθω που πονάς.»

Τέλος, η συμπάθεια δε γιατρεύει, δε μαλακώνει τις γωνίες, δε «ζεσταίνει» τη σχέση που επιχειρούμε να βελτιώσουμε. Το να συμπαθούμε κάποιον δεν αρκεί, χρειάζεται να μπορούμε να τον κατανοήσουμε κιόλας, ώστε να βρούμε λύσεις που καλύπτουν όλα τα μέλη μιας ομάδας.

Ας ξαναθυμηθούμε το παρακάτω βίντεο:

Πότε έχω χαμηλή ενσυναίσθηση;

Υπάρχουν κάποια σημάδια στη συμπεριφορά μας τα οποία προειδοποιούν για έλλειψη ενσυναίσθησης απέναντι στους άλλους. Γνωρίζοντας πια είναι αυτά, μπορούμε να αλλάξουμε προς το καλύτερο και να επαναφέρουμε την ισορροπία στις σχέσεις μας.

• Την ώρα που κάποιος μας μιλάει, εμείς αντί να ακούμε, σκεφτόμαστε αυτό που θα του απαντήσουμε.
• Αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας περισσότερα δικαιώματα, ενώ νιώθουμε ότι οι άλλοι έχουν μόνο υποχρεώσεις απέναντί μας.
• Νιώθουμε λύπηση για τα προβλήματα των άλλων, αλλά βαθιά μέσα μας πιστεύουμε ότι αυτό σε εμάς δεν πρόκειται να συμβεί, γιατί είμαστε… “ανώτεροι”.
• “Ευχαριστώ, παρακαλώ, συγνώμη”: Δεν μπορούμε να θυμηθούμε πότε ήταν η τελευταία φορά που είπαμε αυτές τις λέξεις σε κάποιον συνάνθρωπό μας.
• Κάνουμε σχέσεις συμφέροντος, επιφανειακές, χωρίς βάθος και διάρκεια στο χρόνο.
• Κρίνουμε ακατάπαυστα αυτό που συμβαίνει γύρω μας και στηρίζουμε την αντίληψή μας σε προκαταλήψεις, χωρίς να έχουμε άμεση γνώση/εμπειρία της κατάστασης.
• Δε έχουμε ενδιαφέρον για το τι πραγματικά συμβαίνει στους γύρω μας, είμαστε κλεισμένοι στη δική μας πραγματικότητα.
• Πληγώνουμε τους άλλους και όταν αυτοί μας το εκφράζουν, τους ακυρώνουμε, γινόμαστε επιθετικοί.

Πώς να ενισχύσω την ενσυναίσθησή μου;

Όλοι μας σε διάφορες περιόδους της ζωής μας έχουμε υπάρξει “αδιάφοροι” και “στον κόσμο μας”. Η έλλειψη ενσυναίσθησης, όμως, αναφέρεται σε μία μόνιμη κατάσταση όπου η “κοσμάρα μας” γίνεται ο κανόνας και αρχίζουμε να χάνουμε ανθρώπους από τη ζωή μας, βυθιζόμενοι στον εγωϊκό μας λήθαργο.

Ακολουθούν ορισμένες απλές στρατηγικές, οι οποίες μας βοηθούν να αποφύγουμε αυτήν την παγίδα:

• Με την περιέργεια: Αντί να κρίνω το διαφορετικό από απόσταση, μπορώ να ενεργοποιήσω την περιέργειά μου για κάθετί το “ξένο” και να το γνωρίσω από κοντά.
• Με την άμεση εμπειρία: Δοκιμάζοντας καινούρια πράγματα, ανοίγω τους ορίζοντές μου και βγαίνω από τη ζώνη άνεσής μου.
• Με ερωτήσεις, όχι με εικασίες και υποθέσεις: Ρωτάω πραγματικά για να μάθω τι συμβαίνει και ακούω αυτό που μου λέει ο άλλος. Δε βιάζομαι να απαντήσω, κατανοώ πρώτα πολύ καλά.
• Με το να μπαίνω στη θέση του άλλου: Αντιστρέφω τους ρόλους και σκέφτομαι πώς θα ένιωθα εγώ εάν μου συνέβαινε κάτι λυπηρό ή δύσκολο. Τι θα με έκανε να ελπίσω και να χαμογελάσω;
• Με μία σπουδαία συνειδητοποίηση: Το δικό μου παράδειγμα συμπεριφοράς το βλέπουν και το ακολουθούν οι γύρω μου και ιδιαίτερα τα παιδιά. Πώς φαίνεται ο εαυτός μου μέσα από τα μάτια ενός παιδιού;

Θέλει θάρρος και ειλικρίνεια…

Αυτό που διαφοροποιεί τα άτομα με ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση είναι η ικανότητά τους να παρατηρούν με προσοχή τον εαυτό τους και τους άλλους. Κοιτούν τον κόσμο διερευνητικά και με θάρρος, χωρίς να απορρίπτουν τις αντιφατικές αλήθειες της ύπαρξης.

Κάνουν τον κόπο να περπατήσουν στα παπούτσια του άλλου για να δουν πώς είναι. Δεν έχουν λύση για όλα, όμως νιώθουν αναπόσπαστο μέρος του κόσμου. Δεν συμπαθούν απλά. Νιώθουν σε βάθος χωρίς φόβο και με πολύ πάθος.

Στο χέρι μας είναι να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Με την ενσυναίσθηση αρωγό μας, η ζωή γύρω και μέσα μας έχει περισσότερες πιθανότητες να ανθίσει!

Με εκτίμηση,

Γεωργία Κουτέρη

Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού & Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας