Διαδίκτυο: Ο καλύτερος μας φίλος και… εχθρός.

Οι δυνατότητες που μας χαρίζει άπειρες. Η πρόσβασή μας σε κάθε είδους πληροφορία, χωρίς χρονικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς είναι πλέον η καθημερινότητά μας. Το διαδίκτυο είναι μία από τις κυρίαρχες μορφές γνώσης και, ειδικά, σε περιόδους επιβεβλημένου περιορισμού, μία αναγκαία διέξοδος προς τον έξω κόσμο: τους φίλους, την οικογένεια ή τους συνεργάτες μας που βρίσκονται σε απόσταση.

Αλλά, ας είμαστε ειλικρινείς: Το διαδίκτυο μπορεί να γίνει εθιστικό, όταν δε σερφάρουμε υπεύθυνα. Πόσο μάλλον όταν οι συνθήκες μας αναγκάζουν να περνάμε πιο πολλές ώρες μέσα στο σπίτι και δεν έχουμε εύκολη πρόσβαση σε εξωτερικές δραστηριότητες.

Οι σημαντικότεροι κίνδυνοι του διαδικτύου

Μέσα στον ιστό, ερχόμαστε αντιμέτωποι, είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι, με διάφορους κινδύνους, καθώς δεν μπορούμε πάντα να είμαστε σίγουροι με ποιους μιλάμε ή ποιος ακριβώς βλέπει τα προσωπικά μας δεδομένα. Επομένως, το διαδίκτυο είναι αρκετά πρόσφορο σε ηλεκτρονικές απάτες και μας αφήνει εκτεθειμένους ακόμα και στον κυβερνο-εκφοβισμό.

Μα ακόμα πιο σημαντικό είναι να καταλάβουμε το εξής: Τα social media και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι φτιαγμένα να κρατάνε τους χρήστες τους συνέχεια συνδεδεμένους προς αποκόμιση περισσότερου κέρδους, είτε από τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγουν και μεταπωλούν είτε από τις διαφημίσεις και τις online αγορές που προβάλουν.

Πώς ακριβώς το καταφέρνουν; Ενεργοποιώντας τον μηχανισμό F.O.M.O μέσα μας. Δηλαδή, με το να μας κάνουν επίτηδες να νιώθουμε ότι, αν δεν συνδεθούμε άμεσα, θα χάσουμε κάτι πολύ αξιόλογο από τη ζωή μας: Τα τελευταία νέα της ημέρας, μια αξιοσημείωτη εμπειρία ή ακόμα και μια σούπερ έκπτωση ή επενδυτική ευκαιρία!

Η ψευδής αίσθηση της «αναπάντεχης απώλειας» και η έμφυτη τάση μας να μη θέλουμε να είμαστε κοινωνικά απομονωμένοι συχνά, μπορεί να μας οδηγήσει στον εθισμό.

Το Fear of Missing Out είναι ένα σύνδρομο κοινωνικού άγχους που διαιωνίζει το φόβο μας. Μας πείθει πως, αν σερφάρουμε ατέλειωτα στα social media και στα online παιχνίδια, θα βρούμε μια υπέροχη ευκαιρία χαράς, θα μιλήσουμε με ένα εκπληκτικό πρόσωπο ή θα  κερδίσουμε μια περίοπτη επαγγελματική θέση. Και που φυσικά, θα την είχαμε χάσει αν ήμασταν «αποκομμένοι».

Αυτό όμως δεν ισχύει. Ο χρόνος που περνάμε περιμένοντας «κάτι καλό να συμβεί» με τη συνεχή έκθεσή μας online είναι ένας φαντασιακός, χαμένος χρόνος. Το ίδιο και οι υποτιθέμενες ευκαιρίες που υποτίθεται πως θα μας χάριζε.

Ποια σημάδια πρέπει να προσέξω;

Υπάρχουν συμπεριφορές που μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε στον εαυτό μας αλλά και στα έφηβα παιδιά μας και να πάρουμε εγκαίρως τα μέτρα μας. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι:

Το άτομο χάνει τον έλεγχο. Αποσύρεται στον κόσμο του και παίζει συνεχώς διαδικτυακά παιχνίδια. Μπορεί να σημειωθούν μικρές οικονομικές απώλειες στην αρχή, μεγαλύτερες όμως, καθώς ο εθισμός γίνεται μεγαλύτερος.

Όταν δεν παίζει, η σκέψη του γυρνάει συνεχώς γύρω από τα προηγούμενα παιχνίδια και η ανυπομονησία του να ξαναπαίξει γίνεται έντονη.

Όταν δεν έχει τη δυνατότητα να παίξει, τότε γίνεται ευερέθιστο, ξεσπά με το παραμικρό, χάνει εύκολα την ανοχή του, στεναχωριέται που δεν μπορεί να παίξει.

Οι ώρες ενασχόλησής του στο διαδίκτυο αυξάνονται, γιατί έχει αυξηθεί και ο χρόνος κορεσμού της ανάγκης του. Το άτομο αρχίζει να ψεύδεται για το συνολικό χρόνο που περνάει παίζοντας στο διαδίκτυο.

Το διαδικτυακό παιχνίδι γίνεται το καταφύγιό του, όταν νιώθει δυσάρεστα ή όταν ανησυχεί για κάτι, γίνεται η «εύκολη λύση».

Το άτομο χάνει το ενδιαφέρον του για άλλα χόμπι ή δραστηριότητες που μέχρι πριν το ευχαριστούσαν. Επιδιώκει να απομονώνεται όλο και περισσότερο από τους φίλους, τα αδέρφια ή το σύντροφό του, ακόμα και τους επαγγελματικούς του συνεργάτες. Τους συμπεριφέρεται απόμακρα, βιαστικά ή και απότομα.

Ενώ καταλαβαίνει ότι οι αντιδράσεις του είναι τραβηγμένες, δεν μπορεί πλέον να αυτοκυριαρχηθεί και να βάλει όρια στο χρόνο ενασχόλησής του.

Το άτομο φαίνεται να μην μπορεί να χαρεί με τις βασικές, απλές χαρές της καθημερινής ζωής. Του φαίνονται όλα βαρετά και τετριμμένα. Ο κόσμος του διαδικτύου, πολύ πιο φαντασμαγορικός καθώς είναι, κάνει το υπερβολικό να μοιάζει φυσιολογικό.

Ποιος ο ρόλος της χαμηλής αυτοεκτίμησης;

Οι ειδικοί διαπιστώνουν πως, στις περισσότερες περιπτώσεις, η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι που μπορεί να μας κάνει ευάλωτους στον εθισμό του διαδικτύου. Όταν δεν αισθανόμαστε αρκετά ικανοί να εξωτερικεύσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, ή όταν κάποια κατάσταση στο περιβάλλον μας μάς πιέζει τόσο που αμφιβάλλουμε για την αυταξία μας, τότε ναι: Είμαστε πολύ πιο επιρρεπείς στη φαινομενική διέξοδο που μας προσφέρει ο χώρος του διαδικτύου.

Εκεί μπορούμε για λίγο να ξεχάσουμε τον πόνο μας, να ταυτιστούμε με πρόσωπα που μοιάζουν πιο υγιή και πετυχημένα από εμάς. Εκεί, μπορούμε να παίξουμε και να κερδίσουμε. Σε αντίθεση με την καθημερινότητά μας που μας απωθεί.

Όμως όταν η οθόνη σβήσει, το ερώτημα παραμένει: Τι κάνουμε στο εδώ και τώρα; Παίρνουμε πρωτοβουλίες για να βελτιώσουμε τη ζωή μας; Ή απλώς βουλιάζουμε;

Τα πράγματα είναι ευτυχώς αναστρέψιμα.Υπάρχουν ορισμένες πρακτικές λύσεις που μπορούν να μας βοηθήσουν να υπερνικήσουμε τον εθισμό στο διαδίκτυο:

Βήμα 1^ο: Τοποθετούμε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο.

Βήμα 2^ο: Εγκαθιστούμε ειδικό λογισμικό που λειτουργεί ως χρονοδιακόπτης (internet timer software).

Βήμα 3^ο: Θέτουμε ένα χρονικό όριο χρήσης, το οποίο συζητάμε ήρεμα με το παιδί μας, με σκοπό να καταλάβει τον αρνητικό αντίκτυπο της συμπεριφοράς του.

Βήμα 4: Ακολουθούμε κοινή γραμμή ως γονείς. Ασκούμε διακριτικό έλεγχο ανατρέχοντας στο ιστορικό χρήσης του browser (Google, Mozilla, Opera, Internet Explorer κ.ά.).

Βήμα 5^ο: Εξηγούμε στο εθισμένο άτομο πως θέλουμε να παίξουμε μαζί του επιτραπέζια, να αθληθούμε μαζί του ή να ετοιμάσουμε μαζί το φαγητό. Ακόμα και όταν μας αποφεύγει, καλό είναι διακριτικά πάντα να του υπενθυμίζουμε ότι έχουμε ξεκινήσει μια δραστηριότητα και ότι θέλουμε τη συντροφιά του.

Βήμα 6^ο: Του μιλάμε για τις παρενέργειες που μπορεί να αντιμετωπίσει: Μυοσκελετικά προβλήματα, ξηροφθαλμία και κόπωση, πονοκέφαλο, υπερένταση και αϋπνία.

Βήμα 7^ο: Ξεκαθαρίζουμε πως όταν λέμε «κλείνουμε την οθόνη», το εννοούμε. Επομένως, δεν ανοίγουμε το κινητό ή την τηλεόραση, αλλά επιδιδόμαστε σε κάτι άλλο, όπως ζωγραφική, μουσική, χορό, άθληση, χειροποίητες κατασκευές κ.λπ.

Βήμα 8^ο: Δίνουμε εμείς πρώτοι το παράδειγμα αυτού που θέλουμε να πετύχουμε: Δεν αφηνόμαστε, δεν βουλιάζουμε ατέλειωτες ώρες μέσα στα κοινωνικά δίκτυα. Αντικρίζουμε κατάματα την πραγματικότητα, με τα προβλήματά της. Χαιρόμαστε τη ζωή και την καθημερινότητά μας όπως ακριβώς είναι. Διδάσκουμε με το παράδειγμά μας που υπερβαίνει κατά πολύ τις λέξεις.

Από το  F.O.M.O στο J.O.M.O γίνεται;

Βεβαίως! Αλλά τι ακριβώς είναι; Το J.O.M.O (Joy of Missing Out) είναι μια έξυπνη και δημιουργική στάση ζωής, που αντιστέκεται στη δημιουργία εθισμών μέσω του F.O.M.O Δηλαδή, όχι μόνο δεν πέφτουμε στην «παγίδα» του χαμένου χρόνου, αλλά νιώθουμε πολύ εντάξει με τον εαυτό μας κι ας μην έχουμε προλάβει όλα τα νέα της ημέρας. Νιώθουμε όμορφα μακριά από τις ηλεκτρονικές μας συσκευές. Όχι μόνο δεν έχουμε άγχος για το τι συμβαίνει γύρω μας, αλλά διώχνουμε όλον τον περιττό θόρυβο για να ζήσουμε την κάθε στιγμή.

Γινόμαστε εμείς πάλι το επίκεντρο της ευδαιμονίας μας, χωρίς να περιμένουμε να ζήσουμε από την «ψεύτικη ευτυχία» του διαδικτύου.

Ο Santosh Kalwar είπε πως «είμαστε εθισμένοι στις σκέψεις μας. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τίποτα, αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας.»  Όντως, είμαστε όντα της ρουτίνας. Μας αρέσει η σιγουριά της επανάληψης. Μπορούμε όμως να το χρησιμοποιήσουμε υπέρ μας. Κι όπως εύκολα εθιζόμαστε σε κάτι επιβλαβές, έτσι μπορούμε να «εθιστούμε» και σε ωφέλιμα πράγματα. Είναι θέμα αντίληψης!

Με εκτίμηση,

Γεωργία Κουτέρη

Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού & Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας