Skip to content

Το παιδί και το παραμύθι: Δώστε τόπο στη φαντασία!

Τροποιήθηκε:
Μικρό αγόρι διαβάζει ένα παραμύθι ξυπόλιτο στο πάρκο

Ο ρόλος της φαντασίας και των παραμυθιών στη γνωστική συγκρότηση των παιδιών είναι πλέον κοινός τόπος. Εκατοντάδες μελετητές, εκπαιδευτικοί και ψυχολόγοι δεν παύουν να τονίζουν τη σημασία που έχουν τα παραμύθια στη διαμόρφωση των κριτικών, γλωσσικών και συνδυαστικών ικανοτήτων των παιδιών προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο ίδιος ο Albert Einstein είχε πει ότι:

«Όταν εξετάζω τον εαυτό μου και τη μέθοδο της σκέψης μου, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι το δώρο της φαντασίας σημαίνει για μένα πολύ περισσότερα από το ταλέντο για αφηρημένη, θετική σκέψη.»

Και πώς μπορούμε να ξεκλειδώσουμε αυτό το δώρο της φαντασίας στα παιδιά; Με το παραμύθι. Μέσα από το παραμύθι ανοίγονται δρόμοι ελευθερίας και μη τυποποιημένης σκέψης. Ο κόσμος του δεν είναι ένας ψεύτικος κόσμος, όπως πολλοί τείνουν να πιστεύουν. Αντίθετα, είναι ένα υποσυνείδητο πεδίο που γεννάει ιδέες, μορφές και εναλλακτικά περιβάλλοντα, συμπληρωματικά σε αυτό που θεωρούμε «απτή πραγματικότητα».

Ένα βιβλίο που πετάει πάνω από μία χαράδρα και ένα ποτάμι που κυλάει από μέσα του
Στην παραμυθική αφήγηση όλα μπορούν να συμβούν, τα αδύνατα να γίνουν δυνατά!

Τι ακριβώς συμβαίνει σε ένα παραμύθι;

Ο ήρωας του παραμυθιού είναι ελεύθερος να πορευτεί μέσα στην ιστορία του όπως ακριβώς θέλει. Δεν είναι ένα πιόνι της μοίρας του, αλλά έχει επιλογές – συνήθως, ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Τα βάζει με θεούς, δράκους και μάγους που θέλουν να του στερήσουν την ελευθερία του.

Φοβάται, κάνει λάθη, αλλά κάνει και σωστά. Χρησιμοποιεί την εξυπνάδα του και το θάρρος του για να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια. Ψάχνει να βρει μυστικά περάσματα, κρυμμένους θησαυρούς, τα μέλη της οικογένειάς του που έχει χάσει. Για αυτό και οπλίζεται και ετοιμάζεται να κάνει ταξίδια σε μακρινές χώρες και περίεργες πόλεις. Άλλοτε μόνος του και άλλοτε με παρέα.

Τι το ψεύτικο υπάρχει σε όλα αυτά; Αν το καλοσκεφτούμε, τίποτα. Με μία σημαντική όμως διαφορά: Στην παραμυθική αφήγηση, ο ήρωας στο τέλος, εάν ακολουθήσει το καλό, επιβραβεύεται και νικάει. Οι κόποι του αναγνωρίζονται και δρέπει τα οφέλη. Νιώθει πλέον σίγουρος για τον εαυτό του και τις επιλογές του. Επανενώνεται με τα αγαπημένα του πρόσωπα και ζει ευτυχισμένος.

Αντίθετα, η κοινωνική πραγματικότητα που έχουμε δημιουργήσει μέχρι σήμερα, δε μας ανταμείβει έμπρακτα για το καλό που κάνουμε. Ίσα-ίσα που μας επιβεβαιώνει καθημερινά πως το κακό είναι εκείνο που τελικά νικάει, όσο και αν προσπαθούμε να είμαστε ηρωικοί και γενναίοι.

Ένας μονόκερος έτοιμος να πετάξει ψηλά
Το άλμα της φαντασίας ελευθερώνει το μυαλό και την καρδιά των παιδιών. Αλλά και των ενηλίκων.

Και τότε, γιατί να λέμε παραμύθια στα παιδιά;

Γιατί, αυτός ο τρόπος σκέψης και μάθησης είναι πιο κοντά στην εμπράγματη αντίληψη που έχουμε στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής μας. Πριν ο εγκέφαλός μας μπορέσει να αναπτύξει σύνθετες και αφηρημένες νοητικές μορφές και συλλογισμούς, αρχίζει να καταλαβαίνει τον κόσμο μέσα από μεταφορές, παρομοιώσεις και σύμβολα, που έχουν πιο απτό χαρακτήρα. Γιατί; Γιατί έχουν την τάση να δημιουργούν απίθανες εικόνες μέσα μας!

Μια εικόνα, λοιπόν, πράγματι ισοδυναμεί όχι μόνο με χίλιες, αλλά με πολλές χιλιάδες λέξεων!

Για παράδειγμα, μια μαθήτρια της Β’ Δημοτικού μπορεί να μην μπορεί να καταλάβει επακριβώς την αφηρημένη έννοια της ελευθερίας και της γαλήνης, ούτε της δικαιοσύνης και της αδικίας. Μπορεί όμως να καταλάβει πλήρως μια μικρή συμβολική ιστορία φτιαγμένη από καθημερινά πράγματα και γεγονότα που θα της δώσουν μια συγκεκριμένη εικόνα του τι είναι όλα αυτά.

Όμως, μέσα στην ψυχή του παιδιού που ακούει ή σκέφτεται ένα παραμύθι γίνονται πολύ περισσότερα «γνωστικά θαύματα» από μια απλή κατανόηση.

Αν η πραγματικότητα μας μαθαίνει την κατάφαση, το παραμύθι ενεργοποιεί μέσα μας την ερώτηση: Τι θα γινόταν αν…;

Το παιδί αρχίζει και σκέφτεται εναλλακτικά. Ταυτίζεται με τον ήρωα και μπαίνει στη θέση του. Και βάζει τη φαντασία του να φτιάξει πολλά σενάρια, που δεν έχουν μόνο μία κατεύθυνση, αλλά πολλές. Το κυριότερο, έχει απορίες, τις οποίες καλείται να απαντήσει.

«Τι θα γινόταν αν αντί για μια κόκκινη μπέρτα, η Κοκκινοσκουφίτσα φορούσε μια μαύρη ή καφέ;»

«Τι θα γινόταν αν μια μέρα ένας όμορφος μάγος έφτανε στην πόλη;»

«Τι θα γινόταν αν ο Τζακ ανέβαινε στο ελικόπτερο αντί να σκαρφαλώσει στη φασολιά;»

Το παραμύθι, ως φανταστική αφήγηση, καλεί τα παιδιά να βρουν τη δική τους αλήθεια μέσα από τη φαινομενική σύγκρουση μεταξύ «φαντασίας» και «πραγματικότητας».  Όπως λέει ο σπουδαίος δάσκαλος και παιδαγωγός Jianni Rodari:

«Στα παιδιά αρέσει να ασχολούνται με προβλήματα πιο μεγάλα από αυτά. Είναι ο μοναδικός τρόπος που έχουν στη διάθεσή τους για να μεγαλώσουν.»

Ναι. Τα παιδιά μέσα από τα παραμύθια μεγαλώνουν. Αλλά με τους δικούς τους όρους. Με αρωγό τη φαντασία και όχι την τυπολατρική σκέψη.

Μαγική πόρτα που ανοίγει μέσα στην έρημο
Τα παραμύθια επιτρέπουν σε πολλές πραγματικότητες να ισχύουν ταυτόχρονα!

Τι μαθαίνουν τα παιδιά μέσα από τα παραμύθια;

Η λίστα θα μπορούσε να είναι ατέλειωτη, αλλά ας μείνουμε στα βασικότερα:

  • Ότι καθένας μας μπορεί να γίνει ήρωας, από αδύναμος δυνατός, από λυπημένος χαρούμενος, από φυλακισμένος ελεύθερος.
  • Ότι τα πράγματα στη ζωή δεν είναι πάντα όπως φαίνονται και πρέπει να είμαστε παρατηρητικοί και να ρωτάμε ακόμα και για τα πιο απλά πράγματα.
  • Ότι κάθε στιγμή μπορούμε να βρούμε μυστικά περάσματα, ακόμα και αν οι κακοί θέλουν να μας κλείσουν το δρόμο.
  • Ότι κάθε τρομακτικός δράκος έχει το αδύναμο σημείο του, αρκεί εμείς να έχουμε το θάρρος να το βρούμε.
  • Ότι όταν γελάμε με αυτά που φοβόμαστε, ο φόβος εξαφανίζεται.
  • Ότι χρειάζεται να επινοούμε τρόπους να βγαίνουμε από το αδιέξοδο, και όχι να τα περιμένουμε όλα έτοιμα.
  • Ότι η πραγματικότητα μπορεί να έχει πολλές, μα πάρα πολλές όψεις. Όψεις που τους ανοίγουν όμορφα παράθυρα, ακόμα και όταν όλες οι πόρτες μοιάζουν κλειστές!
  • Ότι δεν πρέπει να χάνουμε την εμπιστοσύνη μας στις δυνάμεις μας και ότι το καλό μπορεί να νικήσει.
  • Ότι ποτέ δεν είμαστε πραγματικά μόνοι μας, αλλά πάντα μπορούμε να ζητάμε τη βοήθεια αυτών που έχουν καλές προθέσεις απέναντί μας.

Στερώντας από τα παιδιά το παραμύθι σαν τρόπο αντίληψης της ζωής, όχι μόνο δεν τα βοηθάμε να μεγαλώσουν, αλλά τα κρατάμε άθελά μας αγκυλωμένα στη νωθρή, «έξυπνη» ζωή που τείνουμε να ονομάζουμε «πραγματικότητα».

Όμως, πόσο πιο όμορφη μπορεί να γίνει η ζωή ενός ενήλικα, όταν από παιδί έχει μάθει να ενεργοποιεί τη φαντασία του, δηλαδή, να φοράει την μπέρτα του, να πετάει ψηλά, να βάφει με χρώματα το γκρι και να βγαίνει από τα δύσκολα…

Σας αφήνω απλά να το φανταστείτε!

Με εκτίμηση,

Γεωργία Κουτέρη

Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού & Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας